– પરમ પૂજ્ય સ્વામી ચિદાનંદ સરસ્વતી (મુનિજી)
વર્ષના આ મહત્વના સમયમાં આપણે ભારત માતાની સ્વતંત્રતાની વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરીએ છીએ. આપણે અંગ્રેજોની મજબૂત સ્થિતિ છતાં અહિંસક જીતને યાદ કરી આનંદ કરીએ છીએ. આપણે ગર્વથી પોકાર કરીએ છીએ, ‘ભારત માતા કી જય!’ આપણી સંસ્કૃતિમાં આ પ્રખર ગર્વ અને આપણી માતૃભૂમિ અને માતાની પરંપરા પ્રત્યેની વફાદારી એ ભારતીય લોકોની ઓળખ છે.
ઘણા ઇતિહાસકારોએ નોંધ્યું છે કે ભારત એકમાત્ર એવો દેશ છે જ્યાં હજારો વર્ષોથી આટલી બળજબરીથી લોકોનું વસાહતીકરણ કરવામાં આવ્યું હતું, છતાં પણ જ્યાં લોકોએ ગુમાવ્યું નહોતું. તેમની પ્રાચીન સંસ્કૃતિની ઊંડાઈ કે સમૃદ્ધિ કે તેમની મૂળ સંસ્કૃતિ પ્રત્યેની લોકોની વફાદારી ઓછી થઈ નથી અથવા વિખેરાઈ નથી.
આપણે જેમ જેમ આ ભવ્ય રજાની ઉજવણી કરીએ છીએ, તેમ-તેમ આપણે આપણી મહેનતથી મેળવેલી સ્વતંત્રતામાં આનંદ કરીએ છીએ, ચાલો આપણે સ્વતંત્ર રીતે શાસન કરવાની આપણી બાહ્ય સ્વતંત્રતાની બહાર જોઈએ. ચાલો જોઈએ કે શું, આંતરિક રીતે, ભારતના લોકો ખરેખર આઝાદ છે. સ્વરાજ્ય એટલે ‘સ્વ-શાસન;’ તેનો અર્થ એ છે કે આપણે, ભારતીય લોકો, આપણી પોતાની જમીન, આપણી પોતાની સરકાર અને આપણા પોતાના નિયમો પર નિયંત્રણ ધરાવીએ છીએ. તેથી, આપણે બાહ્ય સ્વરાજ્ય પ્રાપ્ત કર્યું; આપણે અંગ્રેજો પાસેથી આઝાદી મેળવી. પણ, શું આપણે આંતરિક સ્વરાજ્ય પ્રાપ્ત કર્યું છે? શું આપણા પર આપણામાંના દરેકનું આપણી જાત પર નિયંત્રણ છે? શું આપણે આંતરિક રીતે ખરેખર સ્વતંત્ર છીએ?
આપણા ઉપર બંધનની સાંકળો અંગ્રેજોએ લગાવી હતી. તેઓ એકદમ સ્પષ્ટ હતા. આપણામાંના ઘણા હજુ પણ સાંકળોથી બંધાયેલા છે, છતાં આ સાંકળો વધુ સૂક્ષ્મ અને કપટી છે. તે દુન્યવી સંપત્તિ સાથેના આપણા જોડાણોની સાંકળો છે; તે વધુ ને વધુ પશ્ચિમી બનવાની આપણી તૃષ્ણાની સાંકળો છે, જેનાથી આપણે આપણી સંસ્કૃતિની સમૃદ્ધિનો ત્યાગ કરીએ છીએ; એ ભ્રષ્ટાચારની સાંકળો છે – બાહ્ય અને આંતરિક બંને રીતે વિષયાસક્ત પરિપૂર્ણતા માટેની ઇચ્છાઓની સાંકળો છે.
દુન્યવી સંપત્તિ અને વિષયાસક્ત આનંદ પ્રત્યેના આપણા જોડાણોની સાંકળો આપણને બ્રિટિશ શાહી શાસન કરતાં પણ વધુ કેદમાં રાખે છે. જીવનમાં આપણું ધ્યાન વધુ સંપત્તિ, વધુ ભૌતિક વસ્તુઓ, વધુ પ્રતિષ્ઠા અને ખ્યાતિ અને વધુ સુખ-સુવિધાઓ પ્રાપ્ત કરવા પર હોય છે, ત્યારે આપણે વિદેશી શાસકોએ લાદેલા નિયમો કરતાં પણ વધુ મર્યાદિત નિયમોના સમૂહમાં જીવવું જોઈએ. આપણે આપણી નોકરી માટે પરિવારનો ત્યાગ કરવો પડશે. કામ પર ‘આગળ વધવા’ માટે આપણે આધ્યાત્મિક કાર્યોમાં ઓછો સમય આપી શકીશું. આપણે વ્યાપક પ્રમાણમાં મુસાફરી કરવી પડે છે, જેનાથી કુટુંબના બંધન નબળા પડે છે.
પરંતુ, સૌથી અગત્યનું, જ્યારે આપણે ભૌતિક સફળતા અથવા વિષયાસક્ત આનંદ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણા પોતાના મનમાં પણ મુક્ત નથી. તમારી જાતને તપાસો. શાંતિથી બેસો. તમારી પાસે પ્રથમ શું આવે છે? શું તે ભગવાન છે? શું તે શાસ્ત્રોમાંથી કોઈ પેસેજ છે? મંદિર જવાની ઈચ્છા છે? અથવા શું તે કાર્ય, કોઈ પ્રોજેક્ટ અથવા કોઈ ભૌતિક વસ્તુ વિશે વિચાર છે જે પ્રાપ્ત કરવાની તૃષ્ણા છે?
આપણે મુખ્યત્વે ભૌતિક સમૃદ્ધિ માટે પ્રતિબદ્ધ હોઈએ છીએ, ત્યારે આપણા મુખ્ય વિચારો આપણી કારકિર્દી, આપણા રોકાણો, આપણા સહકર્મીઓ, આપણા પ્રોજેક્ટ્સ અને આપણી ઈચ્છાઓને લગતા હોય છે. આ ચિંતાઓ આપણને ફસાવે છે અને જીવનમાં સાચી સ્વતંત્રતા મેળવવાથી અટકાવે છે.
સફળ થવું અદભૂત છે. સમૃદ્ધ બનવું અદભૂત છે. આરામદાયક રહેવું અને જીવનનો આનંદ માણવો એ પણ અદભૂત છે. આપણા શાસ્ત્રોમાં પણ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ સોનાની નગરીમાં રહેતા રાજા હતા. જો કે, તે વધુ અને વધુના સંચય સાથેનો પૂર્વ વ્યવસાય છે જે આપણને બાંધે છે. તે ‘બધા ભોગે સફળતા’નું વળગણ છે જે આપણને વધુ બંધક બનાવે છે.
સાચા અર્થમાં મુક્ત થવા માટે, આપણે આ જોડાણની સાંકળો ઢીલી કરવી પડશે. આપણે ભગવાન માટે આપણું કર્તવ્ય નીભાવવું જોઈએ અને જે કંઈ આવે તે પ્રસાદ તરીકે લેવું જોઈએ. આપણે ક્યારેય આપણી સંપત્તિ માટેની ઇચ્છાઓના ગુલામ ન બનવું જોઈએ, કારણ કે આ ઇચ્છાઓ ક્યારેય સંતોષી શકાતી નથી, અને તે ફક્ત આપણને દુઃખ અને બંધન તરફ દોરી જાય છે.
આપણા દેશને 75 વર્ષ પહેલા આઝાદી મળી હતી. આપણે પોતાના ઉપર સ્વતંત્રતા ક્યારે મેળવીશું? આપણે આપણી તૃષ્ણાની સાંકળોથી ક્યારે મુક્ત થઈશું. જીવનના એ માર્ગને આપણી ઈચ્છાઓ, આપણી આસક્તિ, આપણી વાસનાઓ અને આપણા લોભ દ્વારા નક્કી કરવાને બદલે આપણે આપણી મુક્તિનો માર્ગ ક્યારે નક્કી કરીશું? ચાલો આપણે આપણા જીવનને આપણા પોતાના હાથમાં લઈએ, અને લગામ ફક્ત ભગવાનને સોંપીએ. જ્યારે આપણું જીવન તેમની સેવામાં, ભારત માતાની સેવામાં અને ધર્મની સેવામાં સમર્પિત થઈ જશે, ત્યારે આપણે સાચા અર્થમાં સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર અને સ્વતંત્ર તથા આત્મનિર્ભર પ્રજા બનીશું.”
