પુસ્તક ‘’નહેરૂઝ ઈન્ડિયાઃ અ હિસ્ટ્રી ઇન સેવન મિથ્સ’’માં ટેલર સી. શર્મન ભારતમાં આઝાદી પછીના પ્રથમ બે દાયકાનો આઇકોનોક્લાસ્ટિક ઇતિહાસ લઇને આપણી સમક્ષ ઉપસ્થિત થયા છે. શર્મનની દલીલ છે કે નહેરૂ, સ્વતંત્ર ભારતના આર્કિટેક્ટ હોવાના નાતે પોસ્ટ-કોલોનિયલ ભારતને આકાર આપ્યો હતો.
આ પુસ્તક પ્રારંભિક સ્વતંત્ર ભારતના ઇતિહાસમાં નવા અર્થઘટનનો ઉશ્કેરણીજનક પરંતુ સૂક્ષ્મ સમૂહ લાવે છે. છેલ્લાં બે દાયકામાં તેમના વ્યાપક સંશોધન દ્વારા ટેલર શર્મન રાષ્ટ્રને ઘડવામાં ભારતના પ્રથમ વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નહેરૂની ભૂમિકાનું પુનઃમૂલ્યાંકન કરે છે. તેઓ દલીલ કરે છે કે સ્વતંત્ર ભારતના આર્કિટેક્ટ તરીકે નહેરૂની કલ્પના, તેમજ તેમના પ્રીમિયરશિપ સાથે સૌથી વધુ મજબૂત રીતે સંકળાયેલા વિચારો, નીતિઓ અને સંસ્થાઓ, બિનસાંપ્રદાયિકતા, સમાજવાદ, લોકશાહી, મજબૂત રાજ્ય અને ઉચ્ચ આધુનિકતા સાથે ભારતનું નિર્માણ થયું હતું. તેઓ એક સમયે ભારતમાં એટલા લોકપ્રિય હતા કે તેઓ દંતકથા બની ગયા છે.
શર્મન તે સમયના મુખ્ય પ્રોજેક્ટ્સ ઉપરાંત ઓછા જાણીતા વ્યક્તિત્વો અને કેસ સ્ટડીઝનો પરિચય કરાવે છે. તેઓ વિદેશી ભારતીયો સાથે ભારતનું સતત જોડાણ, બિનસાંપ્રદાયિક ભારતમાં બૌદ્ધ ધર્મનું મહત્વ, સાયકલ દ્વારા લાવવામાં આવેલ ઉદ્યોગ અને સામાજિક જીવનમાં પરિવર્તન, બોમ્બેમાં આલ્કોહોલના સેવનને પ્રતિબંધિત કરવાનો પ્રયાસ અને પ્રથમ રાજ્ય-પ્રાયોજિત કલા પ્રદર્શનોને પુસ્તકમાં આવરી લે છે. લેખક કેન્યાથી તિબેટ સુધીની ભારતની વિદેશ નીતિને પ્રભાવિત કરનાર પ્રભાવશાળી રાજદ્વારી આપ્પા સાહેબ પંત અને ચંદીગઢ શહેરના નિર્માણની દેખરેખમાં મદદ કરનાર આર્કિટેક્ટ ઉર્મિલા યુલી ચૌધરી જેવા વ્યક્તિઓ પર પણ પ્રકાશ પાડે છે.
ભારતીય ઈતિહાસના આ રચનાત્મક સમયગાળામાં થયેલા વિકાસને શોધી કાઢતુ અને તેની ટીકા કરતુ આ પુસ્તક નહેરૂનું ભારત રાષ્ટ્રના પ્રારંભિક પોસ્ટ-કોલોનિયલ યુગની નવી અને નિશ્ચિત શોધ પ્રદાન કરે છે.
શર્મને આ પુસ્તકમાં જે ‘પૌરાણિક મીથ’નો ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમાં (1) નહેરૂ સ્વતંત્ર ભારતના આર્કિટેક્ટ છે. (2) બિન-જોડાણ એ ભારતની વિદેશ નીતિનો પાયાનો પથ્થર છે. (3) ભારત એક બિનસાંપ્રદાયિક રાજ્ય છે. (4) ભારત સમાજવાદી છે. (5) ભારત એક મજબૂત રાજ્ય છે. (6) ભારત એક સફળ લોકશાહી છે. (7) આઝાદી પછીના ભારતે આધુનિકીકરણના ભારતના એક જ નેહરુવીયન વિઝનને અનુસર્યું છે.‘’નો સમાવેશ કરાયો છે.
નહેરૂ વિકાસ માટે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીની ભૂમિકાથી વાકેફ હતા અને તેમના સંપૂર્ણ સમર્થનથી જ હોમી ભાભા અને વિક્રમ સારાભાઈ ભારતના પરમાણુ અથવા અવકાશ કાર્યક્રમોને આગળ વધારી શક્યા હતા. તો 1961માં નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ડિઝાઈનની સ્થાપના કરાઇ હતી. નહેરૂએ ભારતના ઈતિહાસમાં સૌથી વધુ ડેમ, સ્ટીલ પ્લાન્ટ અને વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીની સંસ્થાઓનું નિર્માણ કર્યું હતું.
નહેરૂવીયન યુગમાં ભારત બિનસાંપ્રદાયિક બની રહેતા ભારતના મુસ્લિમોને લઘુમતી તરીકે સુરક્ષિત હોવાની લાગણી અનુભવી શક્યા હતા.
લેખક પરિચય:
ટેલર સી. શર્મન લંડન સ્કૂલ ઓફ ઇકોનોમિક્સ એન્ડ પોલિટિકલ સાયન્સમાં ઇન્ટરનેશનલ હિસ્ટ્રી વિભાગમાં ભણાવે છે. તેણીના અન્ય પુસ્તકોમાં ‘’મુસ્લિમ બિલોંગિંગ ઇન સેક્યુલર ઇન્ડિયા એન્ડ સ્ટેટ વાયોલન્સ એન્ડ પનિશમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા’’નો સમાવેશ થાય છે.
Book: Nehru’s India: A History in Seven Myths
Author: Taylor C. Sherman
Publisher: Princeton University Press
Price: £30
