- અમિત રોય દ્વારા
86 વર્ષની વયે લંડનમાં પોતાના ઘરે ગયા મંગળવારે તા. 3ના રોજ અચાનક અવસાન પામેલા લેડી અરૂણા પૉલને શ્રધ્ધાજલિ આપતા ઉદ્યોગપતિ અને લોર્ડ સ્વરાજ પૉલે જણાવ્યું હતું કે ‘’તે કલકત્તાની સૌથી વધુ સુંદર છોકરી હતી. તે તેના સમયની ઐશ્વર્યા રાય હતી.”
પત્નીના નિધન બાદ લોર્ડ પૉલે ગરવી ગુજરાતને જણાવ્યું હતું કે ‘’1956માં ભારતના વેસ્ટ બેંગોલની રાજધાની કલકત્તામાં એક મિત્રના ઘરે અરૂણાની પ્રથમ મુલાકાત થઇ હતી. અરૂણા હંમેશા ખૂબ જ મદદરૂપ રહી છે. અરૂણા, તે સમયે અન્ય કોઈ સાથે જોડાયેલા હતાં અને તેઓ મારા પ્રથમ ટેકઓવર બિડનું લક્ષ્ય હતાં. તેમને મળ્યાના એક અઠવાડિયાની અંદર, અમે લગ્ન કરી લીધા હતા. તે વખતે મને એક લાખ રૂપિયાના દહેજની ઓફર કરાઇ હતી. પરંતુ મેં એક રૂપિયો અને ચાર આના લેવાનો આગ્રહ કર્યો હતો.‘’
લેડી પૌલે કેટલાક વર્ષો પહેલા ગરવી ગુજરાત સાથે કરોલી વાતમાં જણાવ્યું હતું કે “અમે બે દિવસ શહેરની બહાર ગયા હતા અને રવિવારે અમારા લગ્ન થયા હતા. જ્યારે હું સ્વરાજને મળી ત્યારે મારી સગાઈ થઈ ગઈ હતી. જ્યારે મેં લગ્ન કર્યાં, ત્યારે મારો ભૂતપૂર્વ મંગેતર સ્વરાજના ખભા પર થોડા દિવસો સુધી માથુ મૂકીને રડ્યો હતો.’’
લોર્ડ પૉલના પરિવારમાં પુત્રવધૂ ગૌરી, નિશા અને મિશેલ અને આઠ પૌત્રો – અખિલ, આરુષ, શાલિન, અનિકા, અશ્મા, શૈલા, અમાલિયા અને આર્કીનો સમાવેશ થાય છે.
રવિવાર તા. 8ના રોજ, પરિવાર અને મિત્રોએ રીજન્ટ્સ પાર્કમાં લંડનની ઝૂઓલોજિકલ સોસાયટી ખાતે લોર્ડ પૉલને “તેમના જીવનની ઉજવણી”માં “અરૂણા”ને યાદ કરવા માટે બોલાવ્યા હતા.
આ પ્રસંગે શોક વ્યક્ત કરનારાઓમાં ભારતીય હાઈ કમિશનર ગાયત્રી ઈસાર કુમાર, ગોપી હિન્દુજા, બાસમતી બેરોન મોની વર્મા, લોર્ડ સૂરી, બેરોનેસ પોલા ઉદ્દીન, હોટેલીયર જોગીન્દર સેંગર, લોર્ડ અને લેડી રામી રેન્જર; સુરીના નરુલા અને અન્ય ઘણા અગ્રણીઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.
તેમના દિકરી અંજલીએ ગરવી ગુજરાતને પોતાની માતા વિશે વાત કરતાં જણાવ્યુ હતું કે “તેઓ કલકત્તાની સૌથી સુંદર મહિલાઓમાંના એક હતા. તે અમને કહેતી કે જ્યારે તેઓ રસ્તા પર બહાર નીકળતા ત્યારે ટ્રાફિક બંધ થઈ જતો. મંગળવારે તેઓ વાળ અને નખની ટ્રીટમેન્ટ કરાવીને ઘરે પરત થયા ત્યારે તેઓ જાણ કે બદલાઈ ગયેલા લાગ્યા હતા અને મૃત્યુ પામ્યા હતા. દરેક વ્યક્તિ કહે છે કે તેઓ તેને કેટલી મિસ કરશે. અને દરેક પાસે તેમના માટે કહેવાની એક સુંદર વાત છે. મને મળેલી એક ટિપ્પણી એ છે કે તમે કોણ છો તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી, પછી ભલે તમે નીચ વ્યક્તિ હો કે ઈંગ્લેન્ડના વડા પ્રધાન, તેઓ તમારી સાથે સમાન રીતે વર્તન કરતા હતા. જે મને લાગે છે કે ખરેખર સુંદર છે.”
અંજલીએ કહ્યું હતું કે : “ફાઇનાન્સ અને વ્યવહારિક સ્તરે જીવન ચલાવવા જેવી સ્પષ્ટ બાબતો માટે મારી માતા તેમના પર નિર્ભર હતી. પરંતુ મને લાગે છે કે મારી માતા કરતા મારા પિતા મારી માતા પર કદાચ વધુ નિર્ભર હતા. તો લાઈમલાઈટમાં હતા પણ મારી માતા વિના તેમને જે સફળતા મળી છે તે મળી ન હોત.”
‘’મારી માતા પહેલાથી છેલ્લા પાના સુધી ઈસ્ટર્ન આઈ વાંચતી. તેણીને આત્મકથાઓ અને જીવનચરિત્રો પણ પસંદ હતા. તેણી સામાન્ય રીતે લોકોમાં ખૂબ જ રસ ધરાવતી હતી. મજાની વાત એ છે કે, ઘણા લોકો કહેતા રહ્યા છે કે તેણી હંમેશા અમારામાં રસ લેતી હતી અને અમે શું કરી રહ્યા હતા અને અમે શું નથી કરતા. તેમને દરેક લોકો ખૂબ જ રસપ્રદ લાગતા હતા.’’
લેડી અરૂણા વિજનો જન્મ 22 માર્ચ, 1936ના રોજ કલકત્તામાં એક શ્રીમંત હિંદુ પંજાબી પરિવારમાં થયો હતો. 18 ફેબ્રુઆરી, 1931ના રોજ પંજાબના જલંધરમાં એક હિંદુ પંજાબી પરિવારમાં જન્મેલા સ્વરાજ પૉલ, અમેરિકામાં મેસેચ્યુસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નૉલૉજીમાં અભ્યાસ કર્યા પછી 1950માં કલકત્તા આવ્યા અને પરિવારના સ્ટીલના બિઝનેસમાં જોડાયા હતા.
દિકરી અંબિકાને 1966માં બે વર્ષની ઉંમરે લ્યુકેમિયા થયો હોવાનું નિદાન થયું હતું. તે દિવસોમાં લંડનમાં સારવાર માટે વિદેશી હૂંડિયામણ મેળવવું લગભગ અશક્ય હતું. પરંતુ નવા ભારતીય વડા પ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીના હસ્તક્ષેપના કારણે લોર્ડ પૉલ માટે તે શક્ય બન્યું હતું અને તે માટે તેઓ આભારી હતા. છ મહિના પછી, લોર્ડ પૉલ લંડનમાં તેમના પરિવાર સાથે જોડાયા હતા. અંબિકા સારવાર લઈ રહી હતી ત્યારે લોર્ડ પૉલ તેણીને લંડન ઝૂમાં લઈ જવાનું પસંદ કરતા. આ રીતે પ્રાણી સંગ્રહાલય સાથેના તેમના લાંબા જોડાણની શરૂઆત થઈ હતી.
અંબિકાનું 1968માં ચાર વર્ષની વયે અવસાન થયા બાદ આઘાતમાં સપડાયેલા લોર્ડ પૉલે ભારત પાછા નહિ ફરી લંડનમાં સ્થાયી થવાનું નક્કી કર્યું હતું અને સમય જતાં યુ.કે.માં સ્ટીલનો બિઝનેસ કપારો સ્થાપ્યો હતો અને તેમણે અરૂણાએ અંબિકાની યાદમાં લંડન ઝૂમાં ટી પાર્ટી યોજવાની પરંપરા શરૂ કરી હતી. જ્યારે લંડન ઝૂ નાદારીનો સામનો કરી રહ્યું હતું ત્યારે તેમણે એક મિલિયન પાઉન્ડના દાન કરી પ્રાણી સંગ્રહાલયને બચાવ્યું હતું અને તેમણે તાજેતરના વર્ષોમાં વધુ મદદ કરી છે.
વડા પ્રધાન જોન મેજર દ્વારા 1996માં પતિને પીઅરેજ મળતા લેડી પૉલ બન્યા પછી પણ મિત્રો માટે અરૂણા અરૂણા જ રહ્યા હતા.
2002માં, લોર્ડ પૉલે ઝૂના બાળ હિપ્પોપોટેમસ એન્ક્લોઝરનું નામ અરૂણાના નામ પરથી રાખ્યું હતું. જે અંગે આનંદિત અરૂણાએ કહ્યું હતું કે “અન્ય લોકો તેમની પત્નીઓના નામ પરથી ગુલાબનું નામ આપે છે પરંતુ તમે હિપ્પોઝ પસંદ કર્યા છે.”
લોર્ડ પૉલે 2007માં બકિંગહામશાયરમાં 250 એકરની કન્ટ્રી એસ્ટેટ ધ ગ્રેન્જ ખરીદી ત્યારે તેમને લંડનના કૌટુંબિક એપાર્ટમેન્ટમાંથી બહાર નીકળવા માટે થોડા સમજાવવા પડ્યા હતા.
અંજલીએ કહ્યું હતું કે “તેને શહેર ખૂબ પસંદ હતું. મને લાગે છે કે તે શહેરમાં ખૂબ જ આરામદાયક હતી. અલબત્ત, જ્યારે તે વધુ ફિટ હતાં, ત્યારે તેમણે ધ ગ્રેન્જનો આનંદ માણ્યો હતો અને વિચાર્યું હોત કે તે સુંદર છે. જ્યારે તેઓ થોડા ઓછા મોબાઇલ બની ગયા હતા ત્યારે દેખીતી રીતે તેમને મુસાફરી કરવી ખૂબ જ મુશ્કેલ લાગી હશે. 2015માં અંગદના મૃત્યુની દુર્ઘટનાએ તેમને ખૂબ જ આઘાત આપ્યો હતો. તે તેમની આંખનું રતન હતો.’’
કલકત્તાની એપ્રિલ 2013ની છેલ્લી સફર વખતે તેમણે લોરેટો કોલેજમાં નવી વિંગ “ધ મેરી વોર્ડ, લેડી અરૂણા પૉલ વિંગ”નો શિલાન્યાસ ક
ર્યો હતો. લોર્ડ પૉલે નાણાં પૂરા પાડ્યા હતા. લોર્ડ પોલ ચાર વર્ષ પછી વિંગનું ઉદ્ઘાટન કરવા ગયા ત્યારે નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે અરૂણા સાથે જઇ શક્યા ન હતા.
જ્યારે વેસ્ટ બેંગૉલના મુખ્ય પ્રધાન મમતા બેનર્જી જુલાઈ 2015માં યુકે આવ્યા હતા, ત્યારે લેડી પોલ બીમાર હોવાના સમાચાર મળતા તેમને મળીને ચા પીવા માટે રાઉન્ડ છોડવાનો આગ્રહ કર્યો હતો.
તે પછીના વર્ષે પૉલ દંપત્તીને તેમના લગ્નના 60 વર્ષ નિમિત્તે રાણી દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલ કાર્ડ મળતા તેમને ખૂબ જ આનંદ થયો હતો. 2020માં, રોગચાળાના કારણે તેમને ટી પાર્ટી મુલતવી રાખવાની ફરજ પડી હતી.
અંજલીએ કહ્યું હતું કે તેની માતાના અંતિમ સંસ્કારનું આયોજન 11 મે, બુધવારે બપોરે ગોલ્ડર્સ ગ્રીન ક્રિમેટોરિયમમાં કરવામાં આવશે.
