હિંદુ રાષ્ટ્રવાદ વધુને વધુ પ્રભાવશાળી વિચારધારા અને રાજકીય બળ તરીકે ભારતને બદલી રહ્યો છે. તે એક વૈશ્વિક ઘટના પણ છે, જેમાં ભારતના વિશાળ ડાયસ્પોરાના વિભાગો રાઇટ વિંગ હિંદુ રાષ્ટ્રવાદ તરફ ખેંચાય છે અથવા તેને સક્રિયપણે સમર્થન આપે છે. વિદેશમાં વસતા ભારતીયોને ચળવળના એક મહત્વના, અવિભાજ્ય પાસાં તરીકે જોઈ શકાય છે. વળી આ કોઈ નવું ડાયનેમિક ડાયસ્પોરિક હિંદુત્વ (‘હિન્દુ-નેસ’) નથી, તે ઘણા દાયકાઓથી વિકસ્યું છે.
આ પુસ્તક વીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધથી ભારતીય ડાયસ્પોરામાં આ ચળવળ કેવી રીતે અને શા માટે લોકપ્રિય બની તે શોધે છે. આ પુસ્તક દર્શાવે છે કે હિંદુત્વની વિચારધારા, અને તેના સંગઠનોની વિપુલતા, એક વિશિષ્ટ પડઘો પાડે છે અને વિદેશમાં કાર્ય કરવાની રીત ધરાવે છે; ચળવળ અને તેના વિચારો ડાયસ્પોરા સમુદાયો માટે નોંધપાત્ર, વિશિષ્ટ કાર્યો કરે છે. બ્રિટન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, પુસ્તકના લેખક એડવર્ડ ટી.જી. એન્ડરસન દલીલ કરે છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય હિંદુત્વને ફક્ત નિકાસ તરીકે જોઈ શકાતું નથી: આ ઘટના વિકસિત થઈ છે અને ડાયસ્પોરિક ઓળખના એક મહત્વપૂર્ણ પાસામાં આકાર પામી છે, જે લોકો માટે તેમના વતન સાથે જોડાવા માટેનો એક માર્ગ છે.
લેખકે આ પુસ્તકમાં બ્રિટિશ બહુસાંસ્કૃતિકવાદ, સ્થળાંતરિત રાજકારણ અને વિવિધ લઘુમતી સમુદાયો વચ્ચેના સંબંધો પર રૂઢિચુસ્ત ભારતીય રાજકારણની અસર પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો છે. ભારતમાં હિંદુત્વ ચળવળ અને બ્રિટનમાં ઓળખની રાજનીતિને સંપૂર્ણ રીતે સમજવા માટે, આપણે બંને ક્યાં એક સાથે આવે છે તે જોવું જોઈએ.
પુસ્તક સમીક્ષા
- ‘ડાયાસ્પોરિક અનુભવની જટિલતાઓ અને ભારત સાથેના તેના સંબંધોની આપણી સમજણમાં વધારો કરતું સમયસર અને મહત્વપૂર્ણ પુસ્તક છે’ – કવિતા પુરી, લેખિકા અને બ્રોડકાસ્ટર, બીબીસી.
- ‘આ પુસ્તક એટલું અસાધારણ અને મહત્વપૂર્ણ છે કે તે ખૂબ જ વિશાળ વાચકોને લાયક બને છે… વૈશ્વિક પ્રોજેક્ટ તરીકે હિંદુ રાષ્ટ્રવાદના તાજેતરના ઉદયનો અજોડ પરિપ્રેક્ષ્ય દર્શાવે છે. હિંદુ રાષ્ટ્રવાદના વૈશ્વિક પદચિહ્નમાં રસ ધરાવનારાઓ માટે તે મહત્ત્વનું વાંચન છે.’ – જોયા ચેટરજી એફબીએ, સાઉથ એશિયન હિસ્ટ્રીના પ્રોફેસર, ટ્રિનિટી કોલેજ, યુનિવર્સિટી ઓફ કેમ્બ્રિજ.
- કાળજીપૂર્વક સંશોધન કરેલ, ડાયસ્પોરા ફીનોમેનોનના હિન્દુત્વમાં ઊંડી ડૂબકી મારતુ પુસ્તક છે. એન્ડરસનના ઉત્કૃષ્ટ, ઐતિહાસિક-રાજકીય કાર્યનું કેન્દ્રબિંદુ બ્રિટન છે, પરંતુ તેઓ એક એવી વાર્તા કહે છે જે ભારત, તેના ડાયસ્પોરા અને વૈશ્વિક નેટવર્કવાળા રાષ્ટ્રવાદને વધુ વ્યાપકપણે ફેલાવે છે. તે આ સમય માટે અને આવનાર સમય માટેનું પુસ્તક છે.’ – નિકિતા સુદ, પ્રોફેસર ઓફ ધ પોલિટીક્સ ઓફ ડેવલપમેન્ટ, ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી
- પુસ્તક ‘સાવચેતીભર્યો અને પ્રકાશિત અભ્યાસ છે. વૈશ્વિક પ્રોજેક્ટ તરીકે હિન્દુ રાષ્ટ્રવાદની આપણી સમજમાં મોટો ફાળો આપે છે.’ – થોમસ બ્લોમ હેન્સન, રિલાયન્સ-ધીરુભાઈ અંબાણી પ્રોફેસર, સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી.
લેખક પરિચય
એડવર્ડ ટી.જી. એન્ડરસન નોર્થમ્બ્રિયા યુનિવર્સિટી, ન્યૂકાસલ ખાતે ઇતિહાસના આસીસ્ટન્ટ પ્રોફેસર તરીકે સેવા આપે છે. તેઓ અગાઉ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં કોમનવેલ્થ સ્ટડીઝમાં સ્મટ્સ રિસર્ચ ફેલો હતા, જ્યાં તેમણે ઇતિહાસમાં પીએચડી માટે પણ અભ્યાસ કર્યો હતો.
Book: Hindu Nationalism in the Indian Diaspora: Transnational Politics and British Multiculturalism
Author: Edward T.G. Anderson
Publisher : C Hurst & Co Publishers Ltd
Price: £30.00
